Topraksız tarım teknolojisi ile domates yetiştiriciliği yapan işletmelerin çevresel etkinliği ve atık değerlendirme biçimlerinin ekonomik analizi

Abstract

Sürdürülebilir tarımsal kalkınma için önemli olan ürün kayıpları ve ortaya çıkan atıkların yönetimi konusunda önemli düzeyde bilgi boşluğu bulunmaktadır. Bu sebeple, araştırmada topraksız tarım teknolojisiyle domates üretimi yapan işletmelerde en uygun bitkisel atık değerlendirme biçiminin tespit edilmesi, işletmelerin çevresel etkinliğinin ölçülmesi, çevresel etkinliği belirleyen faktörlerin ortaya konulması ve çevre koruma ile atık yönetiminde etkinliği sağlanmanın getirisini belirlemek amaçlanmıştır. Araştırma verileri Türkiye'de topraksız tarım teknolojisi ile domates yetiştiriciliği yapan 97 işletmeden anket yoluyla elde edilmiştir. İşletmeler kümeleme analizi yöntemi ile yarı profesyonel ve profesyonel işletmeler olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Araştırmada işletme ve sera tipleri itibariyle karşılaştırmalı analiz yapılmıştır. Bitkisel atıkların değerlendirme biçimlerinin değerlendirilmesinde kısmi bütçe analizi ve fizibilite analizi kullanılmıştır. Çevresel etkinliğin ölçülmesinde veri zarflama analizi, çevresel etkinliği belirleyen faktörlerin ortaya konulmasında ise çift taraflı tobit modeli kullanılmıştır. Araştırma sonuçları, incelenen işletmelerin faaliyetlerini 41,4 milyon TL'lik sermaye kullanarak yürütmekte olduklarını ve yılda 8,34 milyon TL'lik net gelir elde ettiklerini göstermiştir. İşletmelerin %43'ü profesyonel, %57'si ise yarı profesyonel işletmeler grubunda yer almıştır. İncelenen tipik bir seracılık işletmesinde ortalama 1753 ton bitkisel atık oluşmaktadır. Bitkisel atıkların %71'i bertaraf edilmekte, %28'i tekrar kullanılmakta ve %1'i geri dönüştürülmektedir. Araştırmada, topraksız tarım teknolojisi ile domates üretiminde ortaya çıkan bitkisel atık için en uygun değerlendirme biçiminin kompost yapımı olduğu tespit edilmiştir. Araştırma sonuçları ayrıca, profesyonel işletmelerin çevresel etkinlik skorunun, yarı profesyonel işletmelerden daha yüksek olduğunu göstermiştir. Çevresel etkinliği sağlamanın ve uygun atık yönetiminin incelenen işletmelere sağladığı getiri 1,19 milyon TL'dir. Bitkisel atık izleme sisteminin devlet-özel sektör-sivil toplum örgütleri ve üniversite iş birliği ile tasarlanması ve uygulamaya aktarılması atık yönetiminin etkinliğini artırabilecektir. Atık yönetimi konusunda izlenen politikaların yeniden gözden geçirilmesi ve etkin atık yönetimi için gerekli mali ve teknik alt yapının oluşturulması bitkisel atıkların ekonomiye kazandırılması açısından yararlı olacaktır. Çevresel etkinliği artırma çalışmalarında, işletme ve sera tipleri ile coğrafik farklılıkların dikkate alınması bu çalışmaların etkinliğini artırabilecektir.

There has been enormous infomation gap on product loss and waste management in context of sustainable agricultural development. Therefore, this study aimed to determine the most suitable agricultural waste management technique for farm producing tomatoes with soilless agricultural technology, to estimate the environmental efficiency of farms, to reveal the factors that determine the environmental efficiency and to calculate the return of being environmentally efficient and effective in waste management. The research data were collected from farms growing tomatoes with soilless agriculture technology in Turkey by using questionnaire. The farms were divided into two groups such as semi-professional and professional by using cluster analysis. Comparative analysis was performed associated with the management and greenhouses type. The best utilization form of agricultural wastes was explored by using partial budget analysis and feasibility analysis. Efficiency measures were estimated by using Data Envelopment Analysis. Two limit tobit model was used to explore efficiency determinants. According to the results of the research, the examined farms carry out their activities with a capital of 41.4 million TL, and the annual net income of farms was 8.34 million TL. 43% of the farms constituted the professional enterprises, while that of semi-proffesional was 57%. The amount of vegetable waste generated in farm was 1753 tons, on average. 71% of vegetable waste was disposed, while that of reused and recycled were 28% and 1%, respectively. The research revealed that composting was the most appropriate form of evaluation for greenhouse vegetable wastes. The research results also showed that the environmental efficiency score of the professional farms was higher comparing to semi-professional farms. In addition, the return of being environmentally efficient and effective in waste management was 1,19 milyon TL. Designing waste monitoring system via collaboration of state-private sector-NGO-university and putting into practice may increase the efficiency of waste management. Redesigning the prevailing policy and policy instruments and establishing financial and technical infra structure for recycling of waste may be beneficial. Management and greenhouses type should be considered in activities held for increasing environmental efficiency.