Sığır eti arz zinciri ve besi işletmelerinin ekonomik sosyal ve çevresel sürdürülebilirliği: Samsun ili örneği

Abstract

Sığır eti, insanların en temel protein kaynaklarından biridir. Son yıllarda sığır eti tüketici fiyatları ile ithalat miktarında yaşanan artış, sektöre yönelik ciddi önlemlerin alınmasını zaruri hale getirmektedir. Tezin amacı, sığır eti arz zincirinde oluşan maliyetler, marjlar ve pazarlama kanallarının etkinliği ile besi işletmelerinin ekonomik, sosyal ve çevresel sürdürülebilirlik düzeyleri ve buna etkili faktörlerin ortaya konulmasıdır. Araştırmanın materyalini, Samsun ili Alaçam, Atakum, Bafra, Çarşamba, Havza, İlkadım, Kavak, Lâdik, Tekkeköy, Terme ve Vezirköprü ilçelerinde sığır eti arz zinciri unsurlarıyla yapılan 236 adet anketten elde edilen veriler oluşturmaktadır. Arz zincirinin analizi; işletme maliyetleri, brüt ve birim marjlar ile pazarlama kanallarının etkinliği (geleneksel, shepherd's ve acharya yaklaşımı) kullanılarak yapılmıştır. Besi işletmelerinin sürdürülebilirliği, ekonomik, sosyal ve çevresel sürdürülebilirlik endeksleri yardımıyla ölçülmüş olup, sürdürülebilirliği etkileyen faktörler ise çoklu regresyon analizi ve sıralı probit model kullanılarak ortaya konulmuştur. Sığır eti arz zincirinde 6 farklı pazarlama kanalı tespit edilmiştir. Pazarlama kanallarında en düşük toplam maliyet 28.73 TL ile Üretici-Kasap-Tüketici kanalında iken, en yüksek toplam maliyet 34.1 TL ile Üretici-Perakendeci-Tüketici kanalındadır. Tüketici fiyatının en düşük olduğu kanallar ise pazarlama kanalının en kısa olduğu Üretici-Perakendeci-Tüketici ile Üretici-Kasap-Tüketici kanalıdır. Pazarlama kanallarında en yüksek toplam birim marjın olduğu kanallar sırasıyla 11.82 TL ve 11.79 TL ile Üretici-Et İşleyen Firma-Tüketici ve Üretici-Kasap-Tüketicidir. Arz zincirinin kısalması, pazarlama kanallarının etkinliğini de artırmaktadır. En kısa kanallardan olan Üretici-Kasap-Tüketici kanalı en etkin kanal olarak bulunmuştur. Araştırmada besi işletmelerinin ekonomik sürdürülebilirliği 0.37, sosyal sürdürülebilirliği 0.58, çevresel sürdürülebilirliği 0.50, genel sürdürülebilirlik düzeyi ise 0.49 olarak bulunmuştur. Besi işletmelerinde işletme ölçeğinin büyümesi ekonomik, sosyal ve çevresel sürdürülebilirliği pozitif yönde etkilemektedir. Herhangi sürdürülebilirlik boyutunda yapılacak iyileşme, diğer sürdürülebilirlik boyutlarını da olumlu etkilediği tespit edilmiştir. Sığır eti arz zinciri kamu eliyle ya da örgütlenmeyi teşvik eden politikalarla kısaltılmalıdır. Aynı zamanda zincirde yer alan unsurların kurumsal kapasitesinin artırılması, zincir unsurları arasındaki iletişimin güçlendirilmesi, kalkınma odaklı yatırım ve sermaye ihtiyacının giderilmesi, sürdürülebilirliğe pozitif katkı sağlayacaktır.

Beef is one of the main sources of protein for humans. The increase in beef consumer prices and imports in recent years makes it necessary to take serious precautions for the sector. The aim of the thesis was to reveal the costs, margins and marketing channels in the beef supply chain, and the economic, social and environmental sustainability levels of the fattening farms and the factors affecting of them. The material of this study consists of 236 questionnaires with supply chain elements in Alaçam, Atakum, Bafra, Çarşamba, Havza, İlkadım, Kavak, Lâdik, Tekkeköy, Terme and Vezirköprü districts of Samsun. Analysis of the supply chain was made using operating costs, gross and unit margins and the efficiency of marketing channels (traditional, shepherd's and acharya approach). Sustainability of fattening farms was measured by economic, social and environmental sustainability index, and factors affecting sustainability were determined by using multiple regression analysis and ordered probit model. Six different marketing channels have been identified in the beef supply chain. While the lowest total cost occured in "ProducerButcher- Consumer" marketing channel with 28.73 TL, the highest total cost was in "Producer- RetailerConsumer" marketing channel with 34.1 TL. The shortest channels with the lowest consumer price were Producer-Retailer-Consumer and Producer-Butcher- Consumer channel. The channels with the highest total unit margin in marketing channels were Producer-Meat Processing Firm-Consumer and Producer-Butcher- Consumer with 11.82 TL and 11.79 TL respectively. The shortening of the supply chain also increases the efficiency of marketing channels. The Producer-Butcher- Consumer channel, which is one of the shortest channels, was found to be the most efficient channel. Economic sustainability of fattening farms was found to be 0.37, social sustainability 0.58, environmental sustainability 0.50, and general sustainability level of 0.49 in the study. The increases of the farm scale in fattening farms positively affect economic, social and environmental sustainability. Also, the increases in any of the sustainability dimensions will positively affect the other sustainability dimensions. The beef supply chain should be shortened by implementing proper public policies or increasing cooperative membership among farmers. At the same time, increasing the institutional capacity of the elements in the chain, strengthening the communication between the elements in the chain, meeting the investment and capital will contribute positively to sustainability.