Kutbüddîn Şîrâzî'nin Dürretü't-Tâc'ındaki mûsikî bölümünün incelenmesi

Abstract

Mûsikî nazariyatı tarihinin yazılı kaynakları İslâm dünyasında oldukça erken dönemlere dayanmaktadır. Mûsikî ilminin nazarî oluşum sürecinin başladığı dönem 13. yüzyılda Urmevî'nin (öl. 693/1294) eserleriyle beraber sistematik bir yapı kazanmıştır. Kutbüddîn Şîrâzî (öl. 710/1311), 14. yüzyılın başında tamamladığı Dürretü't-Tâc li Gurrati'd-Debbâc isimli eserinin mûsikî bölümü ile sistemci okulun ilk temsilcilerinden kabul edilmiştir. Şîrâzî'nin riyâzî ilimler kategorisinde ele aldığı bu kapsamlı telif eser, onun Urmevî şârihi olması iddiaları ve ayrıca bu ilme olan vukûfiyetinin zayıf olması şeklindeki söylemlerle ve eserin dilinin Farsça-Derî lehçesiyle kaleme alınmasının zorluğu nedeniyle günümüze kadar az sayıda araştırmacı tarafından ele alınmış görünmekteydi. Bu tespitlerden yola çıkarak eserin Türkçe'ye çevrilerek 4 farklı nüsha üzerinden tahkîkinin yapılması ve nazarî eserler içerisindeki konumunun anlaşılması amacıyla mukayeseli bir inceleme yapılması amaçlanmıştır. Bu gayeyle, tarihsel müzikoloji, analiz, yorumlama, sistematik müzikoloji, karşılaştırmalı müzikoloji ve kaynak tarama yöntemleri kullanılarak eserin, günümüz müzik nazariyesine kazandırılması hedeflenmektedir. Böylece eserin mevcut terimsel ve kuramsal yenilikleri ve bunların özgün oluşu, teorik zeminde tarihsel süreçteki değeri, kendi dönemine ait anlam ve algılanma problemi ve konuların ayrıntılarını incelemek suretiyle teorik zemini ortaya konulmuş olacaktır. Şîrâzî'nin, yapılan bu çalışma neticesinde Urmevî şerhi olmaktan uzak yapısıyla çok sayıda orijinal yönü bulunan bir eser telif ettiği anlaşılmıştır. Hesâbî yöntemlerin yoğun olarak gözlemlendiği bu eser, ses teorisi, aralıklar, perdeler, cinsler, diziler, îkâ' gibi edvâr konularının nerdeyse tamamını muhtevî bir yapıdadır. Fârâbî (öl. 339/950), İbn Sînâ (öl. 428/1037) ve Urmevî'nin teorik görüşlerine eleştirel yaklaşan üslubu ve birçok konuda ilk kez denilebilecek olan kavram kullanımlarının detaylı anlatımları esere değer katmaktadır. Bilhassa aralıklar, diziler, nota yazımı ve nüans kullanımı, prozodi konularına giriş mahiyetindeki söylemleri, dönemine ait şan tekniklerini tarif etmesi gibi birçok nedenle Şîrâzî'nin bu eseri nazariyat tarihinde önemli bir iz bırakmıştır. Eserinin günümüz mûsikî teorisinin nüvelerini teşkil eden içeriği, yaklaşık 8 asır evvel yaşamış olan Şîrâzî'nin ilmî istidadını göstermesi bakımından kıymeti hâizdir.

Written sources of the history of music theory date back to very early periods in the Islamic world. This period, in which the theoretical formation process of the science of music began, gained a systematic structure with the works of Urmawī (d. 693/1294) in the 13th century. Qutb al-Dīn al-Shirāzī (d. 710/1311) was accepted as one of the first representatives of the systemizer school with the musical part of his work Durrat al-Tāj li Ghurrat al-Dabbāc, which he completed at the beginning of the 14th century. This comprehensive copyrighted work, which al-Shirāzī dealt with in the category of mathematical (Talimi) sciences, seemed to have been handled by few researchers until today, due to the claims of his being an Urmawi commentator and the discourses that his knowledge of this science was weak, and the difficulty of writing the language of the work in Persian-Dari dialect. Based on these determinations, it is aimed to translate the work into Turkish and to make a comparative study in order to analyze over 4 different copies and to understand its position in the theoretical works. With this purpose, it is aimed to bring the work to today's music theory by using historical musicology, analysis, interpretation, systematic musicology, comparative musicology and literature reviewmethods. Thus, the theoretical ground of the work will be revealed by examining the current terminological and theoretical innovations and their originality, their value in the historical process on the theoretical ground, the meaning and perception problem of its own period and the details of the subjects. As a result of this study, it has been understood that al-Shirāzī wrote a work that has many original aspects with its structure far from being an Urmawi commentary. This work, in which calculative methods are intensely observed, has a structure that contains almost all of the advar subjects such as sound theory, intervals, frets, genres, scales, and rhythm (Īqāʿ). His style, which is critical of the theoretical views of al-Fārābī (d. 339/950), Ibn Sīnā (d. 428/1037) and Urmawī, and the detailed explanations of the use of concepts, which can be called the first time in many subjects, add value to the work. This work of al-Shirāzī has left an important trace in the history of theory, especially for many reasons such as intervals, scales, notation and use of nuances, introductory discourses on prosody, and describing the singing techniques of his period. The content of his work, which constitutes the core of today's music theory, is valuable in terms of showing the scientific aptitude of al-Shirāzī, who lived about 8 centuries ago.