Mycobacterium tuberculosis'te rpoB gen mutasyonlarının rifampisin ve rifabutin'in minimal inhibisyon konsantrasyon değerlerine etkisi / Mehmet Cihan Ekmen ; Danışman Murat Günaydın.

Abstract

Tüberküloz tüm dünyada halen yaygın bir halk sağlığı problemidir. Dünya nüfusunun üçte biri tüberküloz basili ile enfekte olup, her yıl 2-3 milyon insan bu hastalıktan ölmektedir. Dünyada yaygın olarak çoklu ilaca dirençli (ÇİD) M. tuberculosis izolatları tanımlanmış olup bu durum tüberküloz kontrol programlarında ciddi bir tehlike oluşturmaktadır. Son yıllarda artan AIDS (Acquired immunodeficiency syndrome) vakalarında tedavi başarısızlukları ortaya çıkmıştır. Sonuçta dirençli suşların seleksiyonuna bağlı olarak ÇİD suşları yaygınlaşmıştır. Bu vakaların tedavisi 18-24 ay kadar sürmekte ve mortalite %72-89'a kadar ulaşabilmektedir. Rifampine dirençli M. Tuberculosis izolatlarının %95'inden fazlasında RNA polimeraz enziminin ß alt ünitesini kodlayan rpoB geninin 507-533. kodonları arasındaki 81 baz çifti (bç) uzunluğundaki rifampin resistance determining region (RRDR) ve hot spot adı verilen bölgede aminoasit değişikliği oluşturan mutasyonların (missense mutasyonlar), küçük delesyon veya insersiyonların olduğu gösterilmiştir. Çalışmamızda ÇİD tüberküloz basillerinde rpoB gen bölgesindeki mutasyonların antitüberküloz ilaçlardan rifampisin (RIF) ve rifabutin'in (RBU) minimal inhibisyon konsantrasyon (MİK) değerlerine olan etkilerinin agar proporsiyon yöntemi ile belirlenmesi amaçlanmıştır.Çalışmamızda rpoB gen mutasyonları belirlenmiş klinik izolatlardan 40 adet "Mycobacterium tuberculosis complex" (MTBC) klinik izolatı ve kontrol suşu olarak M.tuberculosis H37Rv (ATCC 27294) kalite kontrol suşu kullanılmıştır. Çalışmamız "Clinical and Laboratory Standars Institute (CLSI)" tarafından 2003 yılında yayımlanan M24-A belgesinde tanımlanan agar prosporsiyon yöntemine göre yapılmış ve yorumlanmıştır. Çalışmamızda rpoB gen bölgesinde değişik 8 kodonda 18 farklı nokta mutasyonlu 40 ÇİD M.tuberculosis izolatının RIF ve RBU MİK değerleri saptanmıştır. Gln510Glu, Leu511Pro, Gln513Pro, Gln513Lys, Asp516Val, Ser522Val, Ser522Trp, Ser522Leu, His526Asp, His526Gly, His526Arg, His526Try, His526Asn, His526Leu, Ser531Trp, Ser531Leu mutasyonları RIF'e yüksek düzeyde direnç gösterirken Asp516TYR, Leu533Pro mutasyonları düşük düzeyde direnç göstermiştir. RBU için bakılan MİK değerleri RIF'e göre daha değişik düzeylerde direnç/duyarlılık özelliği göstermiştir. Gln513Lys, Ser522Trp, His526Asp, His526Arg, His526Tyr, His526Asn, Ser531Leu mutasyonları RBU'e yüksek düzeyde direnç gösterirken, Leu511Pro, Gln513Pro, Gln513Lys, Ser522Val, Ser522Leu, His526Gly, Ser531Trp mutasyonları RBU'e düşük düzeyde direnç göstermişlerdir. Gln510Glu, Asp516Tyr, Asp516Val, His526Leu, Leu533Pro mutasyonları RBU'e duyarlı bulunmuştur. Sonuç olarak, çalışmamızda klinik örneklerden izole edilen ÇİD M. tuberculosis klinik izolatlarında rpoB gen mutasyonlarının RIF ve RBU direncine neden olduğu bulunmuştur. Ayrıca her iki ilaç arasında çapraz direnç mevcuttur. RBU'e dirençli suşlar RIF'e de dirençli olmakla birlikte rpoB gen bölgesindeki bazı mutasyonlarda RIF dirençli suşların RUB'e duyarlı olduğu saptanmıştır. Bu nedenle RIF dirençli M.tuberculosis izolatlarında rpoB gen bölgesindeki mutasyonların belirlenmesi ve antibiyotik duyarlılık testi sonuçlarına göre RBU'in alternatif ilaç olarak kullanılmasının uygun olacağı sonucuna varılmıştır.