Eski Anadolu Türkçesi metinlerinde devrik cümle meselesi / Gamze Doğan İnan ; Danışman Mehmet Aydın.

Abstract

Türk dilinin geleneksel yöntemle incelendiği dilbilgisi çalışmalarının çoğunda devrik cümle, söz diziminin kurallarına uymayan cümle yapısı olarak kabul edilmiştir.Ancak son yıllarda dilbiliminin de etkisiyle devrik cümlenin öneminin anlaşıldığı görülmektedir.Devrik cümlenin -daha çok konuşma dilinde kullanılsa da- yazıya geçmiş örneklerinin bugünkü düz yazı metinlerinde olduğu kadar tarihi dönem düz yazı metinlerinde de sıklıkla yer aldığı belirlenmiştir.Bu çalışmada Eski Anadolu Türkçesi metinleri olan Aşık Paşazade Tarihi, Tazarru'name, Gülistan Tercümesi, Tarih-i İbn-i Kesir Tercümesi, Tarih-i İbn-i Kesir Tercümesi (4.cilt, 1.kısım), Tarih-i İbn-i Kesir Tercümesi (4.Cilt, 2.Kısım) incelenmiştir. İnceleme bölümünde metinlerde geçen devrik cümleler önce telif ve tercüme olarak iki ana başlığa ayrılmıştır.Daha sonra her ana başlık yükleminin türüne göre devrik cümleler olarak ikiye ayrılmıştır.Yükleminin türüne göre devrik cümleler olan fiil ve isim cümleleri yüklemden sonra gelen öğelerine göre sınıflandırılmıştır.Devrik cümleler yapıları bakımından basit isim ve fiil cümleleri ile şartlı birleşik, iç içe birleşik ve ki/kim'li birleşik cümleler olarak incelenmiştir.Özellikle birleşik cümlelerin çok değişik ve esnek dizimleri tespit edilmiştir.Ancak hiçbir devrik dizimin rastgele ve kuralsız olduğu görülmemiştir.Metinlerde geçen bütün devrik cümleler belli bir kalıptadır.Tezde devrik dizim sadece cümle düzeyinde ele alınmıştır.Yüklem ardı "konum"lanmanın (bir üslup özelliği olmakla birlikte) sadece konuşma dilinde değil, yazı dilinde de kullanıldığı belirlenmiştir.Eski Anadolu Türkçesinin Türkiye Türkçesinin ilk dönemi olması bakımından önemi büyüktür.13-15. yüzyılların Anadolu Türkçesiyle yazılmış telif ve tercüme metinlerde devrik cümlelere çok sık rastlanması, devrik cümlenin Türkçenin asli bir cümle çeşidi olduğunu gösterir.Üstelik bu metinlerin üslubu akıcı ve konuşur gibidir.Dizimsel özellikleriyle konuşma dilinin incelenen bu metinlere tam anlamıyla yansıdığı söylenebilir.