Tarihi Türk şivelerinde ölüm kavramının anlambilimsel yönden incelenmesi / Nazan Usta Ayaz; Danışman Salih Demirbilek

Abstract

Doğum ve ölüm insanoğlunun çevresinde gerçekleşen en önemli ve en etkileyici olaylardır.Bu iki hadise bize bu dünyanın “iki kapılı bir han” olduğu gerçeğini hatırlatır he zaman.İnsanoğlu ölümü algıladığı ilk andan itibaren etkisinden kurtulamamış, onu farklı şekillerde ifade etmiştir.Ölüm ifadesi zaman, mekana, inanılan dine, kültüre vb. unsurlara göre çeşitlilik gösterir.Yazılı edebiyatın ilk örneklerinden günümüz eserlerine kadar bunu görebilmekteyiz.Bu durum hiç şüphesiz Türk dili için de geçerlidir.Bu çalışma ile Tarihi Türk şivelerinde ölüm kavramının nasıl ve ne tür kelimelerle ifade edildiğini hangi kelime ve kelime gruplarından ne ölçüde yararlanıldığını tespit etmeye çalıştık. Amacımız Türk dilinin, Türk düşünüş ve ifadesinin zenginliğini bu ürünlerle ortaya koyabilmektedir.Tezin inceleme kısmı dört bölümden oluşmaktadır.İlk bölümde ölüm ifadelerinin kullanım sıklığı üzerinde durulmuştur.Kelimelerde sıklık (frequency) anlambilim çalışmalarını yakından ilgilendirir.İkinci bölüm öl-fiili, türemiş şekilleri ve öl-fiilinden yapılan kelime gruplarına ayrılmıştır.Üçüncü bölümde ölüm ifadeleri anlambilimsel yönden incelenmiş; bunlarda yan anlam (secondary meaning), eşanlam (synonym), benzetme (simile), ad aktarması (metanomy) ve deyim aktarması (metaphor) konuları üzerinde durulmuştur.Dördüncü bölüm ise ölümü çağrıştıran kelime ve kelime gruplarını, muhatabına göre ölüm ifadelerini, dünyanın ve insanın faniliğini anlatan ifadeleri içermektedir.Elde edilen bulgular ve malzemenin çokluğu gösteriyor ki tarihi Türk şiveleri ölümün ifade edilişi bakımından oldukça zengindir.Türk Runik işaretli metinler dönemi (Orhon, Yenisey, Kırgız yazıtları)’nden itibaren ölüm ifadeleri dinsel inanışları ve ölümün meydana geliş şekillerini kendine konu edinir.Karahanlı dönemine kadar ifadelerde Gök Tanrı inancı, Budizm ve Maniheizm’in izleri görünürken; bu dönemden itibaren İslamiyet’in izleri ağır basar ve bu tipte örneklere ileriki dönemlerde daha sık rastlanır.Bu da bize ölüm ifadeleri üzerinde dinsel inanışların ne kadar etkili olduğunu gösterir.