Türk-İslam minyatürlerinde simurg tasviri ve ikonografisi / Hayrünisa Çakmakçı; Danışman Yılmaz Can

Abstract

Simurg tasviri 13. yy’dan itibaren ve bilhassa 16. yy’da, başta Şehnâme yazmaları olmak üzere çok sayıda ve çeşitli minyatürlü elyazmasına konu olmuştur. İkonografik içeriğiyle masal ve efsanelerde derin anlamları haiz Simurg, en fazla tasviri yapılmış mitolojik yaratıklardan biri ve aynı zamanda en fazla resmedilmiş efsanevi bir kuştur. Simurg’un tarihsel süreç içerisinde pek çok farklı konular içeren elyazmalarında farklı rollerde ya da doğrudan kendisiyle ilgili olmayan hikâye ve metinlerde kompozisyonu tamamlayıcı figürler halinde resmedilmiş olması ihtiva ettiği mana zenginliğinden kaynaklanmaktadır. Bu bağlamda, Simurg sadece mebzulen minyatürlerde resmedilmiş olmasıyla değil, ibret timsali hususiyetleriyle de dikkat çekmektedir.Ekseriyetle İran minyatür ekollerinde uygulama alanı bulan Simurg tasvirinin mitolojik kökeninin göz önünde bulundurulması bu durumu anlaşılır kılmaktadır. Ancak her ne kadar söz konusu ekollerde yaygın olarak işlenmişse de başta Osmanlı minyatür ekolü olmak üzere İslam coğrafyasının diğer ekollerini de etkilemiştir. Bu hususta Simurg’un mitoloji, felsefe, edebiyat gibi pek çok alana hitap eden kapsamlı ifade gücüyle bağlantısı nispetinde bir değerlendirme yapılmasının, konunun daha anlaşılır kılınmasını sağlayacağı düşünülmektedir.Bu noktadan hareketle Simurg’un minyatürlere konu olan ikonografik geçmişi öncelikli olarak ele alınmış olup sonrasında minyatür örnekleri üzerinden analiz yapılmıştır.