Elektrik multipol momentlerin teorisi ve bazı iki atomlu moleküllere uygulaması / Metin Orbay; Danışman Emin Öztekin.
Abstract
Moleküllerin sahip olduğu enerjinin belirlenmesi dışında en önemli özelliklerden bir tanesi de , yük dağılımlarının belirlenmesidir.Yük dağılımları ise elektrik multipol momentler cinsinden ifade edilmektedir.Deneysel yöntemlerin dipol ve quadrupol momentlerle sınırlı olması, elektrik multipol momentlerin belirlenmesine yönelik teorik çalışmalara olan ilgiyi artırmıştır.Bu çalışmada, slater tipli orbitaller ( STO) kullanılarak Hartree-Fock-Roothaan (HFR) yöntemi yardımıyla moleküllerin 2- kutuplu elektrik multipol momentlerin beklenen değerleri ; a) Çok merkezli elektrik multipol moment integralleri ve b)moleküler orbitallerdeki lineer toplam katsayıları cinsinden ifade edilmiştir. Çok merkezli elektrik multipol moment integrallerini hesaplamak için ; elektrik multipol moment işlemcisinin taşınması yöntemi kullanılarak analitik ,STO'lerin taşınması yöntemi kullanılarak ise seri ifadeler türetilmiştir. Bu ifadeler ve literatürdeki diğer bir analitik ifade için Turbo Pascal 7.0 programlama dilinde programlar yapılmıştır. İntegral parametrelerinin keyfi değerlerinde her iki analitik ifadenin uyumlu sonuçlar verdiği ve bilgisayarda çalışma zamanı açısından yeni ifadenin daha hızlı olduğu görülmüştür. Türetilen analitik ve seri ifadelerin ise integral parametrelerinin keyfi değerlerinde en az beş basamak üst üste düştüğü görülmüştür.Moleküler orbitallerdeki lineer toplam katsayıları ise A2 ve AB tipli moleküllerin simetri özellikleri yardımıyla bu katsayılarda olması gereken simetri bulunmuştur. STO bazında HFR denkeleminin çözümü için geliştirilmiş olan program kullanılarak Li2,N2,F2,LiH,BH,HF ve CO moleküllerinin taban durumları için orbital enerjileri , tam enerjileri ve lineer toplam katsayıları hesaplanmıştır.Lineer toplam katsayılarında olması gereken simetrinin sağlandığı ve tam enerji değerlerinin ise literatürdeki sonuçlarla uyumlu olduğu görülmüştür.İki atomlu moleküllerin elektrik multipol momentlerini hesaplarken moleküllerin z ekseni üzerine yerleştiği kabul edilmiş ve dipol ,quadrupol ,oktupol ve hekzadekapol moment değerleri hesaplanmıştır.CO molekülünün dipol ve quadrupol moment değerleri dışındaki elektrik multipol moment değerlerinin literatürdeki deneysel ve teorik sonuçlarla uyum içerisinde olduğu görülmüştür.
