Eskişehir ilinde yeraltı ve yüzeysel sulardaki nitrat kirliliğinin kirletici kaynakları göz önünde bulundurularak değerlendirilmesi / Özgür Çakmak; Danışman Burcu Özkaraova Güngör
Özet
Bu çalışmanın amacı, Eskişehir İli sınırları içerisinden seçilen yüzey ve yeraltı suyu örnekleme noktalarındaki nitrat konsantrasyonlarının incelenerek özellikle bölgedeki mevcut kirletici kaynakların nitrat değerleri üzerindeki etkilerini ortaya koymaktır. Bu amacın gerçekleştirilebilmesi için çalışmada, Devlet Su İşleri III. Bölge Müdürlüğü tarafından rutin olarak yapılan su kalitesi izleme çalışmaları kapsamında yer alan 14 adet yüzeysel su numune alma noktasında Ocak 2004-Eylül 2006 periyodunda elde edilen verilerden faydalanılmıştır. Bununla birlikte, çalışmanın yeraltı suyu ile ilgili bileşenini desteklemek amacıyla, MATRA Programı kapsamında yapılan "Tarımsal Kaynaklardan Gelen Nitratın Sularda Meydana Getirdiği Kirliliğin Azaltılması ile Türkiye'de Nitrat Direktifi'nin (91/676/EC) Uygulanması Projesi (PPA 04/TR/7/6)" nde pilot alan olarak ele alınan Eskişehir İlinde seçilen 15 adet yeraltı suyu numune alma noktasında nitrat parametresi bazında yapılmış olan izleme çalışmalarının Ekim 2005-Temmuz 2006 arasındaki verilerinden faydalanılmıştır. Söz konusu veriler nokta ve yıl bazında grafiklere aktarılarak değerlendirilmiştir. Değerlendirme yapılırken Eskişehir İlinin iklimsel, jeolojik, hidrojeolojik durumu, İldeki nüfus dağılımı, alan kullanımı, gübre kullanım miktarları, hayvan sayısı, atık suyunda nitrat bulunabilecek sanayiler, evsel atıksu deşarjları ve katı atık depolama alanları vs. birçok faktör dikkate alınarak noktasal ve alansal kaynakların su kaynakları üzerinde yaratmış olduğu baskıların nitrat konsantrasyonlarına etkileri incelenmiştir.Yüzeysel su örnekleme noktalarına ait nitrat, nitrit ve amonyum değerleri incelendiğinde nitrat değerlerinin 0,087 - 24,25 mg/lt arasında, amonyum değerlerinin 0,031 - 26,02 mg/lt arasında, nitrit değerlerinin ise 0,0033 - 1,75 mg/lt arasında değiştiği tespit edilmiştir. Bununla beraber yeraltı suyu örnekleme noktalarının değerlerine bakıldığında nitrat konsantrasyonlarının 13 - 360 mg/lt arasında değiştiği görülmüştür. İçme suyu standartları göz önünde bulundurulduğunda (WHO (50 mg/lt), TS 266 (25 mg/lt), İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik(50 mg/lt)) yüzeysel su örnekleme noktalarının hiç birinde nitrat konsantrasyonu standardının aşılmadığı, 6 yeraltı suyu örnekleme noktasında İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelikte verilen zorunlu değer (50 mg/lt) aşılırken 14 yeraltı suyu örnekleme noktasında ise kılavuz değerin (25 mg/lt) aşıldığı belirlenmiştir.Yüzeysel su örnekleme noktaları arasında en yüksek nitrat konsantrasyonu Eskişehir Şeker Fabrikası Sonrası örnekleme noktasında 24,25 mg/lt olarak tespit edilirken, en yüksek amonyum konsantrasyonunun Eskişehir Atıksu Arıtma Tesisi Sonrası örnekleme noktasında 26,02 mg/lt, en yüksek nitrit konsantrasyonunun ise Beşdeğirmen örnekleme noktasında 1,75 mg/lt olduğu belirlenmiştir. Yeraltısuyu örnekleme noktalarında ise en yüksek nitrat konsantrasyonunun Yazıdere Köyü Kuyu/Seyitgazi örnekleme noktasında 360 mg/lt ölçüldüğü tespit edilmiştir. Amonyum konsantrasyonlarının Eskişehir Atıksu Arıtma Tesisi Sonrası örnekleme noktasında en yüksek değere ulaşmasının nedeninin atıksu arıtma tesisinin sadece biyolojik arıtma sonrası atıksularını Porsuk Çayı'na deşarj ediyor olması olduğu düşünülmektedir. Yazıdere Köyü örneklenme noktasında ise nitrat konsantrasyonlarının bu derece yüksek olmasının Eskişehir katı atık deponi alanında oluşan sızıntı sularının topraktan yeraltısuyuna sızma ve/veya Takhasan Dere yatağı-yeraltısuyu arasındaki etkileşim yoluyla taşınmış olabileceğinden kaynaklanabileceği düşünülmektedir.
