Fraktal Analiz ile Samsun Kent Morfolojisinin İncelenmesi

Abstract

Şehirler; sosyal, kültürel, ekonomik, coğrafi ve teknolojik şartlara bağlı olarak şekillenir ve süreç içerisinde çeşitli değişimlere uğrar. Bu nedenle; kent morfolojisinin belirlenmesi ve süreç içerisinde gerçekleşen değişimlerin saptanması, gelecekteki muhtemel değişimlerin öngörülmesinde, gerekli tedbirlerin alınmasında, planlama ve yönetsel kararların verilmesinde büyük bir önem taşımaktadır. Bu tez çalışmasında Samsun ilinin kent morfolojisinin belirlenmesi amacıyla, 1990 ve 2012 yılları için CORINE 2. düzey arazi kullanımı/örtüsü sınıfları kullanılarak Samsun il bütününde arazi kullanımı/örtüsü sınıflarının mekânsal-zamansal değişimi ve mekânsal desen değişimi araştırılmıştır. CORINE 2. düzey arazi kullanımı/örtüsü sınıflarından kentsel doku (C11) sınıfı ise ilçe bazında incelenmiş, Samsun'un 17 ilçesi için kentsel doku (C11) sınıfında ayrıntılı değerlendirmeler yapılmıştır. Mekânsal-zamansal değişimler, Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ortamında çakıştırma ve çapraz tablolama analizleri ile belirlenmiştir. 1990 ve 2012 yılları için kent morfolojisini anlamak ve 1990-2012 periyodundaki değişimleri belirlemek amacıyla fraktal analiz kullanılmıştır. Samsun il bütünü için CORINE 2. düzey arazi kullanımı/örtüsü sınıflarının tamamında ve kentsel saçaklanma ve mekânsal heterojenlik araştırmalarının daha detaylı değerlendirmeleri için ilçe bazında kentsel doku (C11) sınıfı için fraktal analizler gerçekleştirilmiştir. Fraktal analiz yapılacak sınıfların CBS ortamında ikili görüntüleri hazırlanmış, en küçük grid boyutu 3 piksel, en büyük grid boyutu görüntünün %45'i olacak şekilde 10 farklı grid konumu için kutu sayma yöntemiyle fraktal boyutlar hesaplanmıştır. Lakünarite indeksleri ise kayan kutular algoritmasıyla belirlenmiştir. Çalışmanın sonucunda; yüzölçümü değişimlerine ilave olarak, fraktal boyut ile parçalanma/kompaktlaşma ve lakünarite indeksi ile heterojenlik/homojenlik derecesinin belirlenmesinin kent morfolojisinin incelenmesinde ve değişimlerin irdelenmesinde oldukça yararlı bilgiler sunduğu ortaya konulmuştur.

Cities are shaped according to social, cultural, economic, geographical and technological conditions and undergo various changes in the process. For this reason, determination of the morphology of the city and the changes occurring over time are of great importance in the predicting the possible changes in the future, taking necessary measures, planning and managerial decisions. In this thesis, in order to determine the city morphology of Samsun province, spatial-temporal changes and spatial pattern changes of land use/cover classes in the whole of Samsun province were investigated by using CORINE 2nd Level Land Use/Cover Classes for 1990 and 2012 years. Urban Fabric (C11), one of the CORINE 2nd Level Land Use/Cover Classes, was examined at the district level and detailed examinations were made for Urban Fabric (C11) class in 17 districts of Samsun. Spatial-temporal changes were performed by using overlay and cross tabulation analysis in Geographical Information Systems (GIS) environment. For the 1990 and 2012 years, the fractal analysis was used to understand the morphology of the city and to determine the changes in the 1990-2012 period. Fractal analyzes were performed for all classes in the CORINE 2nd Level Land Use/Cover for the whole Samsun Province and Urban Fabric (C11) class on the basis of districts for more detailed evaluation of urban sprawl and spatial heterogeneity. Fractal dimensions were calculated by using the box-counting method for 10 different grid locations with a minimum grid size of 3 pixels and a maximum grid size of 45% of the image. Lacunarity indexes were determined by the gliding-box algorithm. The results show that the analysis of fragmentation/compactness by fractal dimension and heterogeneity/homogeneity by lacunarity index, as well as areal changes, provides very useful information in terms of analyzing the morphology of the city and examining the changes.