Sürdürülebilir balıkçılık potansiyeli açısından Doğu Karadeniz Bölgesi (TR-90 illeri)'nde ekosistem temelli balıkçılık yönetimi: eko-sosyoekonomik analiz, eko-yönetim ve eko-politika

Abstract

Çalışmamız TR-90 kıyı bölgesini kapsayan; Ordu, Giresun, Trabzon, Rize ve Artvin olmak üzere beş ilde 1960-2018 yılları arasındaki zaman dilimi içinde; Engraulis encrasicolus (Hamsi), Merlangius merlangus (Mezgit), Scomber scombrus (Uskumru) ve Sarda sarda (Palamut) balıklarının sürdürülebilir balıkçılık potansiyeli açısından değerlendirilmesi prensibine dayanmaktadır. 1960-2018 yılları arasında Güneydoğu Karadeniz ekosistemi içinde yapılmış olan muhtelif bilimsel çalışmaların sonuçlarını içeren; makale, tez, kitap, seminer, rapor verileri, yapılan yüzyüze anket sonuçları çerçevesinde mukayeseli olarak ele alınarak, elde edilen veriler ışığında bölgenin ekosistem temelli balıkçılık yönetim stratejileri sosyo-ekonomik, sosyo-ekolojik ve sosyo-politik açılardan değerlendirilmiştir. TR-90 illerinde 1970'lerden sonra artan avcılık baskısı ve ötrofikasyon, özellikle Hamsi ve Mezgit türleri için sömürülme oranlarında ciddi artışlara neden olmuştur. Sömürülme oranlarındaki artış, beraberinde kondüsyon değerlerinde ve sonucunda da üreme yük değerlerindeki düşüşleri getirmiştir. Özellikle 1990 yılların sonuna doğru bölgede küçük vücutlu, ince yapılı, düşük ağırlığa sahip bireyler avlanmaya başlamıştır. 1960-2018 dönemi itibariyle doğal ve balıkçılık ölüm oranları değerlendirildiğinde; sömürülme oranının en yüksek olduğu dönemler olan 2000-2009 yılları arasında, Hamsi ve Mezgit balıkları açısından doğal ölüm oranlarında doğru orantılı bir azalış göze çarparken, aynı dönemlerde aynı balık türleri için balıkçılık ölüm oranlarında mukayeseli bir artış tespit edilmiştir. TR-90 bölgesinde, 1970 öncesi ticari önem taşıyan büyük pisivor pelajik balık türleri, 1970 sonrası yerini planktivor küçük pelajik formlara bırakmıştır. Fakat 1980 sonrası bu balıklar üzerinde avcılık baskısının artması, aynı dönem Mnemiopsis leidyii'nin özellikle Hamsi yumurta ve larvaları üzerindeki predasyon etkisi ve bölgedeki antropojenik ve sanayi kaynaklı ötrofikasyon gibi faktörler, TR-90 illerinde Hamsi ve Mezgit gibi türlerde ciddi stok kayıplarına, Palamut türünde stok çökmesine, Uskumru türünde ise tamamen ortadan kalkma gibi sonuçların yaşanmasına neden olmuştur. TR-90 bölgesinde sürdürülebilir balıkçılık potansiyeline tekrar ulaşılabilmesi için; Avrupa Birliği Ortak Balıkçılık Politikası kriterleri ile paralellik gösteren bir ekosistem temelli balıkçılık stratejisinin belirlenmesi, bu strateji çerçevesinde ulusal bir balıkçılık politikası oluşturulup, uygulamaya geçirilmesi, bölgede sürdürülebilir balıkçılık potansiyelini arttıracak ve Karadeniz bölgesinin sürdürülebilir kalkınması açısından önemli bir adım olacaktır.

Our study covers the TR-90 coastal region; In the time period between 1960-2018 in five provinces, namely Ordu, Giresun, Trabzon, Rize and Artvin; It is based on the principle of evaluating the fishes of Engraulis encrasicolus (Anchovy), Merlangius merlangus (Whiting), Scomber scombrus (Mackerel) and Sarda sarda (Bonito) in terms of sustainable fishing potential. Containing the results of various scientific studies conducted in the Southeastern Black Sea ecosystem between 1960-2018; The data of articles, theses, books, seminars, reports were handled comparatively within the framework of the results of the face-to-face surveys, and the ecosystem-based fisheries management strategies of the region were evaluated from socio-economic, socio-ecological and socio-political perspectives in the light of the obtained data. Increasing hunting pressure and eutrophication in TR-90 provinces after the 1970s caused significant increases in exploitation rates, especially for Anchovy and Whiting species. The increase in exploitation rates has brought with it a decrease in the condition values and consequently in the reproductive load values. Especially towards the end of the 1990s, small-bodied, slender, low-weight individuals began to be hunted in the region. When natural and fisheries mortality rates are evaluated as of the period of 1960-2018; While there was a direct proportional decrease in natural mortality rates for Anchovy and Whiting between 2000 and 2009, when the exploitation rate was highest, a comparative increase was found in fisheries mortality rates for the same fish species in the same periods. In the TR-90 region, large urinal pelagic fish species, which were commercially important before 1970, left their place to planktivorous small pelagic forms after 1970. However, factors such as increased fishing pressure on these fish after 1980, the predation effect of Mnemiopsis leidyii especially on Anchovy eggs and larvae in the same period, and anthropogenic and industrial eutrophication in the region caused serious stock losses in species such as Anchovy and Whiting in the TR-90 provinces. It caused stock collapse in Palamut species, and complete disappearance in Uskumru species. In order to reach the sustainable fishing potential in the TR-90 region; determining an ecosystem based fisheries strategy in the region in line with the European Union Common Fisheries Policy criteria, establishing and implementing a national fisheries policy within the framework of this strategy will increase the sustainable fishing potential in the region and will be an important step for the sustainable development of the Black Sea region.