Yeşilırmak ve Kızılırmak havzaları akımları üzerinde Kuzey Atlantik salınımı ve arktik salınımının etkilerinin belirlenmesi

Abstract

Son yıllarda yapılan çalışmalar, küresel atmosferik olayların iklim parametreleri üzerinde etkili olduğunu göstermektedir. Bu sebeple Kuzey Atlantik Salınımı (NAO), Arktik Salınım (AO) gibi küresel atmosferik salınımlar ve hidrolojik değişkenler (akım, yağış, sıcaklık gibi) arasındaki ilişkinin belirlenmesi, su kaynakları yönetimi açısından çok önemlidir. Bununla birlikte çeşitli büyük ölçekli salınımların ve akarsu debilerinin arasındaki tüm ilişkilerin değerlendirildiği çalışmalar literatürde çok nadirdir. Bu çalışmada, 5 tanesi Kızılırmak Havzası’ nda, 4 tanesi Yeşilırmak Havzası’ nda olmak üzere seçilen akım gözlem istasyonlarında, 1970-2015 yılları arasında ölçülen yıllık ve mevsimlik ortalama akımlar ile Kuzey Atlantik Salınımı ve Arktik Salınım indeksleri arasındaki ilişki araştırılmıştır. Bu ilişki belirlenirken Pearson Korelasyon Katsayıları Yöntemi kullanılmıştır. Ayrıca yağışın, belirli bir süre geçtikten sonraki etkisinin belirlenmesi için mevsim ötelemeli korelasyon analizi yapılmıştır. Bu korelasyon katsayılarının istatistiksel bakımdan anlamlılığı Student’s t- testi kullanılarak α=0,01, α=0,05 ve α=0,1 anlam seviyesinde test edilerek değerlendirilmiştir. Böylece atmosferik indekslerin negatif ve pozitif fazlarının etkisi altındaki akım değerleri arasındaki farklar belirlenmiştir. Bu bağlamda, NAO ve AO indeksleri ile yıllık ve mevsimsel akımlar arasındaki ilişki belirlenmiştir. Sonuç olarak, NAO indeksi ile akım arasında negatif korelasyonun olduğu, bu durumun Kızılırmak Havzasında baskın olduğu bulunmuştur. AO indeksinin benzer şekilde akım ile negatif bir ilişkisi olduğu sonucuna varılmıştır. Ancak özellikle Yeşilırmak Havzası’ nın bir bölümünde pozitif korelasyonda görülmüştür.

Recent studies show that global atmospheric circulations are efficient on climate parameters. So investigating connections between the global atmospheric oscillations such as North Atlantic Oscillation (NAO), Arctic Oscillation (AO) and hydrological variables is very important for water resources managers. However, the studies which investigate the relationship between large-scale atmospheric circulations and basin streamflow is rare in the literature. This paper examines the relationship between the annually-seasonal average flows in Yeşilırmak River (4 stations) and Kızılırmak River (5 stations) basin of Turkey from 1970 to 2015 years and NAO and AO index. The Pearson Correlation Coefficients method was used to determine this relation. In addition, season-shift correlation analysis was conducted to determine the effect of precipitation after a certain period of time. Besides, the differences between the average flows values under the influence of negative and positive phases of the atmospheric indices were determined. In this context, the correlation between the NAO, AO and annual-seasonal average flows was determined by correlation analysis. As a result, it was found that there was a negative correlation between the NAO index and the flow, which was dominant in the Kızılırmak Basin. It was also concluded that AO index has a negative relationship with annual-seasonal flows. However, it was found to have positive correlation in some part of Yeşilırmak Basin.