Kirman Mescid-İ Melik'inin Büyük Selçuklu alçı mihrapları

Abstract

Birinci Turanşâh'ın yaptırdığı Kirmân’ın en eski camisi Mescid-i Melik’tir. Caminin alçı mihrapları, Büyük Selçuklu döneminin zengin süsleme ve kitâbelerini içermesine rağmen, bu alçı süsleme ve kitâbeler üzerine yapılan ayrıntılı çalışmaların sayısı oldukça azdır. Buradan hareketle “Kirman Mescid-i Melik'inin Büyük Selçuklu Alçı Mihrapları” başlığıyla hazırlanmış olan bu makalenin amacı, yapının alçı mihraplarını tanıtarak, böylece bu mihraplarının değerlerini ortaya koymaktır. Bu alçı mihraplarının çoğu kitâbe ve süslemeleri, zamanla harap olmuştur. Araştırmamız neticesinde, söz konusu yapının süsleme kompozisyonunun, yazı, bitkisel ve geometrik bezemeler içerdiği; bunun yanı sıra kabartma, kazıma ve ajur tekniğinde yapıldığı fark edilmiştir. Bu alçı süsleme ve kitâbelerin sanatçısı ile ilgili herhangi bir bilgi bu çalışmada tespit edilememiştir. Mihraplarda işlenen bazı alçı süslemeler, İran'ın Sasani dönemine (Miladi226-651) ait alçı süslemeleri, Nîşâbur’da yapılan kazı çalışmalarından çıkan İran’ın ilk İslâmî devirlerine(Miladi X. yüzyıl) ait süslemeler, Karahanlı (Miladi 840-1212), Gazneli (Miladi 963-1186), Anadolu Selçuklu (Miladi 1075-1308) ve İran’ın İlhanlı dönemi (Miladi 1256-1353) alçı süslemeleri ile benzerlik sergilemektedir.

The oldest mosque of Kirman that built by the Turanshah I is the Melik Mosque. Although the stucco mihrabs of this mosque that contain rich ornaments and inscriptions of the Great Seljuk period, however, the number of detailed studies on these stucco ornaments and inscriptions is very low. According to this, one of the aims of this article, prepared with the title of the Great Seljuk stucco mihrabs of Melik Mosque in Kerman, is to introduce the art of stucco decorations of the Melik Mosque. From the results obtained, it is understood that the ornamental composition of the mentioned mihrabs includes inscriptions, vegetal and geometric decorations and that they are made in embossing, engraving and pierced work techniques. There is no information about the artist of the stucco decoration and inscriptions of these mihrabs. Some stucco inscriptions and ornaments are seen on these mihrabs are similar to the stucco ornaments belonging to the Sassanid period of Iran (61- 226 A.D.), the first Islamic era of Iran (around the tenth century A.D.) obtained from Nishabur excavations, Qarakhanid period architectural decorations (840-1212 A.D.), Ghaznavid Period architectural decorations (963-1186 A.D.), Anatolian Seljuk architectural decorations (1075-1308 A.D.) and stucco decorations of the Ilkhanid Period of Iran (1256-1353 A.D.).