Divan-ı Hikmet'te sözcük gruplarının incelenmesi / Filiz Güner; Danışman Salih Demirbilek

Abstract

Hoca Ahmet Yesevinin şiirlerinin toplandığı yazmalara "Divan-ı Hikmet" denir.Bunun nedeni Ahmet Yesevinin şiirlerinin "hikmet" terimiyle anılmasıdır.Ahmet Yesevi 12.yy da Batı Türkistan'da yaşamış mutasavvuf bir şairdir.Sayram şehrinde doğmuş yedi yaşında Yesi şehrine göçmüştür. "Yesevi" mahlası, "Yesi şehrine ait" anlamına gelir.Biz Hoca Ahmet Yesevinin Divan-ı Hikmet adlı eserini söz diziminin ana unsurlarından biri olan "söz öbekleri" açısından inceledik.Öbekler ikilemeler, bağlama öbekleri, sıfat tamlamaları, isim tamlamaları, aitlik öbeği, kısaltma öbekleri, (bulunma öbeği, ayrılma öbeği, yaklaşma öbeği)isim-fiil öbeği, sıfat-fiil öbeği, zarf-fiil öbeğidir.Hikmetlerin her dizesi incelenmiş ve her öbeğin şekil olarak metinde geçen aynı veya farklı örnekleri ortaya konmuştur.Bu öbeklerin ve kullanımlarının Türkiye Türkçesinden farklı yönleri varsa anlatılmaya çalışılmıştır.Örneklerin altı çizilerek kullanıldığı hikmet ve dörtlük-beyit numarası satırın sonunda parantez içinde verilmiştir.Her öbeğin diğer öbekler ve cümle içindeki işlevleri de ortaya konmuştur.Ayrıca bu öbeklerin kullanılma sıklığıyla ilgili öğe sayısı, kullanılma yüzdeleri de tablolar halinde belirtilmiştir.Divan-ı Hikmet yazmaları çok sonra (16.yy'dan sonra) istinsah edildikleri için Karahanlı Türkçesinin değil Çağatay Türkçesinin özelliklerini yansıtırlar.Ancak Yesevi, Karahanlılar döneminde yaşadığı için onun hikmetlerini Karahanlı dönemi edebiyatı içinde değerlendirmek gerekir.Yesevi hikmetlerinin birçoğunu zikir sırasında okumak amacıyla yazmıştır.Yesevi tarikatında şeyhin sözlerini ve hikmetlerini öğrenmek, hikmetlerde ayinlerde belli makamla okumak ve yaymak önemlidir.Bu nedenle geniş bir bölgeye yayılan hikmetler zamanla içerik ve dil bakımından değişikliğe uğramış ilavelerle zenginleşmiştir.Bizim kaynak olarak kullandığımız Dr.Hayati Bice'nin "Divan-ı Hikmet" adlı eserinde 1186 dörtlük, 392 beyit ve yine 68 beyitten oluşan "Münacat" bölümü yer almaktadır.Manevi yol göstericimiz büyük Türk filozofu ve mutasavvufu Ahmed Yesevinin hikmetlerini gramer bakımından inceleyerek Türk dilinin bu alandaki çalışmalarına katkıda bulunmasını umuyoruz.