İlk dönem islam kelamcılarında dinsel metinleri anlama ve te'vil problemi / Hüseyin Doğan; Danışman İsa Doğan

Abstract

Hiç kuşku yok ki, bugün, İslam araştırmacıların yaşadığı en önemli sorunlardan birisi de, bilimsel araştırmalarda izlenen yöntembilim (metodoloji) sorunudur. Günümüz için, eğer bilimsel ve felsefi birtakım ölçütlere uygun bir yöntembilim oluşturulacaksa bu, büyük ölçüde geçmiş dinsel geleneğin bütün yönleriyle ortaya konmasına ve iyice anlaşılmasına bağlıdır. Bu cümleden olmak üzere, sanılanın aksine daha çok İslam düşüncesinin kendi içsel dinamiklerinden hareketle varlık bulmuş olan “te’vil yöntembilimi”, İslam bilgin ve düşünürlerine bunlar içerisinde özellikle de kelamcılara, dinsel metinleri anlama veya yorumlama konusunda büyük bir açılım ve kolaylık sağlanmıştır. Öyle ki, İslam kelamcıları, bu yöntembilimi benimserken ya da daha özelde dinsel nassları uygularken, tesadüflere dayalı ya da gelişi güzel (rastlantısal) olarak hareket etmemiş; bu doğrultuda, dinsel ve felsefi birtakım temeller çerçevesinde bu yöntembilimi besleyen tüm insansal ve ahlaksal değerlerden önemli derecede yaralanmaya çalışılmıştır. Bu bakımdan, İslam düşünsel serüveninin belli bir dönemde bilhassa da İslam kelamcılarına, benimsemiş ya da kabul etmiş oldukları dinsel ve felsefi birtakım görüş ve yaklaşımlarını temellendirebilme veya gerekçelendirebilme konusunda çok önemli fırsatlar ve imkânlar sağlayan “te’vil yöntembilimi”, damgasını vurmuş olduğu dönemle sınırlı kalmamış; tam tersine, bugün bile dinsel görüş ve yaklaşımlarını değişik kategorilerde ifade etmek isteyen kimselere, hali hazırda hizmet sunmaya devam etmektedir. Başka bir deyişle,21. yüzyıl İslam Kelamı, özelde kalmak koşuluyla dinsel nassları anlama ve yorumlama konusunda modern dönemde dahi, “te’vil yöntembilim”in sunumlarını tartışır bir duruma gelmiş olup günümüzde bu yöntembilimden önemli derecede istifade etmektedir.İşte bu çalışma yukarıda işaret edilen hususlar ekseninde geçmiş dinsel gelenekte kendisine sıkça başvurulan “te’vil Yöntembilimi”ni, bütün yöntembilimsel ve kuramsal çerçevesiyle tanıtma ve gözler önüne serme amacını gütmektedir. Hiç kuşkusuz, böylesi bir eğitim sayesinde, ortaçağdaki dinsel, mezhepsel, kelâmi ve felsefi birtakım açıklama ve tartışmalarda izlenmiş olunan yöntembilimin, daha da önemlisi, bu yöntembilimin temel argümanları ya da dayanakları tanıtılmak suretiyle, İslam araştırmacılarının bugün karşı karşıya bulunduğu yöntem(sizlik) sorununa da, bir anlamda açıklık getirilmiş olunacaktır.