Labiatae (Ballıbabagiller) familyasına mensup ilaç ve baharat olarak kullanılabilecek fesleğen (ocimum basilicum L.) ve kekik (origanum vulgare L.) türlerinin bazı özelliklerinin tespiti üzerine bir araştırma / Arslan Uzun; Danışman Kudret Kevseroğlu.

Abstract

Bu çalışma, Samsun şartlarında 2005 yılında yürütülmüştür. Çalışmada, Labiatae familyasından olan, ülkemizin değişik bölgelerinde kültürü yapılan 4 fesleğen (Ocimum basilicum L.) populasyonu ile Karadeniz bölgesinin doğal florasından 9 Kekik (Origanum vulgare L.) populasyonu toplanarak bunların önemli fenolojik morfolojik ve kalite özellikleri belirlenmiştir. Özelliklerin ortalamaları, standart hataları ve frekans dağılımları çıkarılmıştır. Ocimum basilicum L.'da fenolojik gözlemlerden çıkış süresi 13-14 gün, çıkış oranı % 52-96, ekimden itibaren tomurcuklanma başlangıç süresi 81 ile 90 gün, ilk çiçeklenme süresi 87 ile 99 gün, % 50 çiçeklenme süresi 99 - 112 gün, % 100 çiçeklenme süresi 114 ile 122 gün, meyve bağlama başlangıç süresi 97 ile 113 gün ve çiçeklenme döneminde tespit edilen hayatta kalma oranı % 77-97 arasında değiştiği görülmüştür. Önemli kriterlerden olan taze herba verimi ve drog herba verimi açısından populasyonların frekans dağılımları incelenmiştir. Taze herba verimi bakımından populasyonların büyük kısmı 110 - 171 g/bitki arasında, drog herba verimi bakımından ise büyük kısmı 21 - 36 g/bitki arasında değişim göstermiştir. İncelenen ekotipler çiçekte taç yaprağı rengi ve yaprak rengi bakımından birbirlerinden farklı oldukları gözlenmiştir. Fesleğen populasyonunun fide boyu 4.5 - 11.7 cm, fidede yaprak sayısı 6-16 adet, bitki boyu 7-47 cm, çiçeklenme dönemi yaprak sayısı 12-32 adet, sap kalınlığı 4.63-12.09 mm, dal sayısı 6-26 adet, yaprak ayası uzunluğu X yaprak ayası genişliği 7-64 X 3.55 - 3.33 mm, yaprak sap uzunluğu 0.8 - 29 mm, taze herba verimi 49.26 - 359.46 g/bitki, drog herba verimi 9.03-84.14 g/bitki, drog yaprak verimi 3.56-44.83 g/bitki, drog herba oranı % 15.05 - 46.26, drog herbada yaprak oranı % 14.03 - 68.28, uçucu yağ oranı % 0.35-0.95 aralıklarında değişirken, uçucu yağın önemli bileşenlerinden estragole %31.67 - 40.79, Z-citral 10.03-18.03, Citral 3.23 - 24.59, b-caryophyllene % 5.09-7.97 arasında değiştiği tespit edilmiştir.Origanum vulgare subsp.vulgare ve Origanum vulgare subsp.viride populasyonlarında gözlenen fenolojik gözlemlerden; çıkış süresi 12-16 gün, çıkış oranı % 11-75, ekimden itibaren tomurcuklanma başlama süresi 99 - 108 gün, ilk çiçeklenme süresi 104 - 119 gün, % 50 çiçeklenme süresi 119 - 138 gün, % 100 çiçeklenme süresi 131 - 146 gün, meyve bağlamaya başlama süresi 110 - 140 gün, hayatta kalma oranı % 62 - 98 arasında değişiklik göstermiştir. Yetiştiricilik açısından önemli bir kriter olan taze ve drog herba verimleri incelendiğinde, populasyonlarda en fazla (% 26) taze herba verimi 14 - 20.9 g/bitki, ve en düşük (% 1) ise 56 - 62.9 g/bitki verdikleri tespit edilmiştir. Drog herba bakımından populasyonun en kalabalık sınıfını (%24) oluşturan grup, bitki başına 9.5 - 11.9 g arasında verim sağlamıştır. İncelenen populasyonların taç yaprağı rengi ve yaprakta tüylülük özelliği bakımından birbirlerinden farklı oldukları görülmüştür. Ayrıca bu populasyonlarda, fide boyu 5.5 - 12.6 cm, fidede yaprak sayısı 6 - 10 çift, çiçeklenme dönemi bitki boyu 10 - 37 cm, çiçeklenme dönemi yaprak sayısı 18 - 39 çift, sap kalınlığı 1.25 - 4.72 mm, dal sayısı 2 - 22 çift, yaprak ayası uzunluğu 9.95 - 28.9 mm, yaprak ayası genişliği 7.05 - 23.6 mm, yaprak sap uzunluğu 1.1 - 10.6 mm, taze herba verimi 10 - 69.93 g/bitki, drog herba verimi 2.46 - 26.58 g/bitki, drog yaprak verimi 2.13 - 17.85 g/bitki, drog herba oranı % 15.7 - 52.9, drog herbada kuru yaprak oranı % 53.3 - 87.8, uçucu yağ oranı % 0.1 - 0.25 arasında değişmiştir. Uçucu yağın önemli kimyasal bileşenleri caryophyllene oxide % 4.47 - 16.6, b-caryophyllene % 8.33 - 30.44, germacrene-d % 4.23-15.34, 1h-cycloprop[e]azulen-7-ol % 5.41-13.0, cyclohexene % 2.35 - 8.59, linalool % 1.85-10.46 ve spathulenol % 2.63 - 7.58 arasında olduğu gözlenmiştir. Kekikde yüksek oranda olması istenilen Timol % 0.42 - 5.3 ve Karvakrol % 0.22 - 0.55 olarak eser düzeyinde oldukları görülmüştür.