Ketenin biyolojik ve tarımsal karakterlerine sıcaklık ve fotoperiyodun etkisi / Dursun Bozkurt; Danışman Orhan Kurt.

Abstract

Bu araştırma, laboratuar ve arazi uygulaması olmak üzere iki aşamalı olarak yürütülmüştür. Laboratuar aşaması, laboratuar koşullarında (iklim dolabı), ketenin (Linum usitatissimum L.) çimlenme ve sürme yeteneğine sıcaklık ve ışıklanma süresinin etkileri araştırılmak amacıyla 2002-2003 yılları arasında yürütülmüştür. Arazi aşaması, Samsun ekolojik şartlarında farklı sıcaklıklarda ekimin, ketenin verim ve verimi unsurlarına etkilerini belirlemek amacıyla Atakent Meteoroloji mevkiinde saksı denemesi olarak 2003-2004 yıllarında yürütülmüştür. Laboratuar denemesinde, 3 keten çeşidi (Antares, Windemore, Sarı-85) petriler içersinde yetiştirilmiş olup, 5 farklı sıcaklık (10, 15, 20, 25, 30 ºC) ve 4 farklı ışıklanma süresi (tam karanlık, 8 saat aydınlık ve 16 saat karanlık, 12 saat aydınlık ve 12 saat karanlık, 16 saat aydınlık ve 8 saat karanlık) uygulaması şeklinde bölünen parseller deneme deseninde tanzim edilmiş olup, çimlenme ve sürme yeteneklerine, bu faktörlerin etkisi araştırılmıştır. Araştırma sonucu, ortalama çimlenme gücü % 86.3 olup, çimlenme gücüne, çeşit ve sıcaklığın istatistiki anlamda önemli derecede etki ettiği belirlenmiştir. Windemore (% 90.0) ve Antares (% 89.6) aynı gurupta yer almasına karşılık, Sarı-85 ( % 71.2 ) farklı gurupta yer almıştır. Çimlenme sıcaklığı bakımından ise; 20 (% 87.8), 25 (% 88.8) ve 30 ºC (% 90.2) aynı gurupta yer alırken, 15 (% 82.3) ve 10 ºC ( % 68.9 ) farklı gurupta yer almıştır. 30 ºC sıcaklık ve 12 saat karanlık, 12 saat aydınlık fotoperiyod uygulamasının diğer uygulamalara göre çimlenme üzerinde daha etkili olduğu belirlenmiştir. Sürme gücü bakımından değerlendirildiğinde ortalama sürme gücü % 68.7 olup, çeşitler, fotoperiyodlar, sıcaklıklar, çeşit x sıcaklık ve fotoperiod x sıcaklık interaksiyonun, sürme gücü üzerine istatistiki anlamda etkili olduğu belirlenmiştir. Çimlenme gücünde olduğu gibi; Antares (% 73.8) ve Windemore (% 73.5) aynı gurupta yer almasına karşılık, Sarı-85 ( % 59.0 ) farklı gurupta yer almıştır. Sürme sıcaklığı bakımından ise, bütün sıcaklıklar farklı gurupta yer almış; 30 (% 90.0), 25 (% 88.3) , 20 (% 85.6), 15 (% 79.8) ve 10 ºC ( % 0 ) olarak belirlenmiştir. 10 ºC de hiçbir çeşitte sürme elde edilememiştir. Fotoperiod bakımından en yüksek sürme gücü; 8 saat karanlık, 16 saat aydınlık uygulamasından (%69.9) elde edilmiş olup, 24 saat karanlık hariç (% 67.1) diğerleri aynı gurupta yer almıştır. Çeşit x sıcaklık inetraksiyonu bakımından en yüksek sürme gücü bütün çeşitler için 30 ºC' de elde edilmiş olup, Antares % 94.8, Sarı-85 %79.0 ve Windemore % 96.3 sürme gücü oranları tespit edilmiştir. Fotoperiod x sıcaklık interaksiyonu bakımından ise en yüksek sürme gücü 30 ºC ile 8 saat karanlık 16 saat aydınlık (% 91.6) uygulamasından elde edilmiştir. Arazi denemesinde, 3 keten çeşidi (Antares, Windemore, Sarı-85) ve 3 ekim zamanı bölünen parseller deneme metoduna göre ekilmiştir. Ekim uygulaması, toprak sıcaklıklarının 10, 15 ve 20 ºC günlük ortalamasına sahip olduğu 3 farklı tarihte yapılmış ve farklı ekim sıcaklığının, bitki verim ve verimi unsurlarına etkileri incelenmiştir.Arazi denemesinin sonucunda; ortalama toprak sıcaklığının 20 ºC olduğu ilk ekim zamanında bitki boyu, bitkide kapsül sayısı, kapsülde tohum sayısı, 1000 tane ağırlığı, bitkide tane sayısı ve tane verimi yönünden 15 ºC ortalama toprak sıcaklığında ekilen 2. ekime oranla daha yüksek neticeler göstermiştir. Ortalama toprak sıcaklığının 10 ºC olduğu ekim uygulamasında sürme elde edilememiştir. Ele alınan kriterler değerlendirildiğinde keten bitkisi içi en uygun kışlık ekim zamanı, toprak sıcaklığının ortalama 20 ºC olduğu, ekim ayının ilk yarısı olarak tespit edilmiştir.Sonuç olarak çimlenme ve sürme açısından 20 ºC'nin üzerindeki sıcaklıkların daha düşük sıcaklıklara göre daha avantajlı olduğu, bitki gelişimi, verim ve verim unsurları açısından da toprak sıcaklığının 20 ºC olduğunda ekimin yapılmasının uygun olacağı önerilebilir.