Domates lekeli solgunluk virüsü (TSWV)'nün Samsun ilinde domates üretim alanlarındaki yayılış durumunun ve bazı karakteristik özelliklerinin belirlenmesi / Mehmet Ali Şevik; Danışman Miray Sökmen

Abstract

Virüs hastalıkları özellikle son yıllarda Samsun ilinde domates üretiminin yapıldığı alanlarda bir problem haline gelmiştir. Domateste zarar oluşturan virüslerin başında Domates lekeli solgunluk virüsü (TSWV) gelmektedir. Bu çalışmada, TSWV' nin Samsun ilinde domates üretim alanlarındaki bulunuş ve yayılış oranlarının saptanması, bölgede virüs taşınmasında etkili olan vektör türlerinin ve bunların hastalığın bulaşma ve yayılmasındaki rollerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. 2002 yılında 55 farklı alandan 295, 2003 yılında 45 alandan 265 olmak üzere toplam 560 adet örnek toplanmıştır. 2002 yılında örneklerin %14.6' sının, 2003 yılında ise %18.11'inin TSWV ile enfekteli olduğu saptanmıştır. Bafra ve Çarşamba Ovaları'nda 2003 ve 2004 yıllarında Nisan-Ekim döneminde önceden belirlenen domates alanlarına sarı yapışkan tuzaklar yerleştirilerek, üretim sezonu boyunca trips türlerinin populasyon takibi yapılmıştır. Bölgede domates üretim alanlarında Thrips tabaci Lindeman ve Frankliniella intonsa Trybom türleri tespit edilmiş ve T. tabaci' nin populasyon yoğunluğunun F. intonsa' ya göre daha fazla olduğu belirlenmiştir. Genel olarak her iki türün populasyon yoğunluğunun mayıs ayı sonundan itibaren artmaya başladığı, 15 Temmuz-15 Ağustos tarihleri arasında ise en yüksek seviyeye ulaştığı saptanmıştır.TSWV yayılımını izlemek amacıyla, merkezine TSWV-enfekteli bitkilerin yerleştirildiği iki dekarlık bir alanda deneme kurularak, virüsün yayılması haftalık olarak takip edilmiştir. Hastalıklı bitkilerin oranındaki vektör populasyonuna bağlı olarak meydana gelen değişiklikler sonucunda oluşan, zamana ve mesafeye bağlı artış ve azalışlar kaydedilmiştir. Deneme alanında ilk enfekteli bitki hem serolojik, hem de simptomatolojik olarak inokulum kaynağının araziye bırakılmasından 3 hafta sonra tespit edilmiştir. Temmuz-Ağustos döneminden itibaren artan vektör faaliyeti sonucunda, yeni enfekteli hale gelen bitkilerin oranı inokulumun araziye bırakılmasından 5 hafta sonra daha da artmıştır. Yapışkan tuzaklarda yakalanan vektör sayısı ile enfekteli bitkilerin oranı arasındaki ilişki istatistiki olarak önemli bulunmuştur.TSWV 'nin domateste %42.1 oranında ürün kaybına ve %95.5 oranında pazarlanabilir değer kaybına sebep olduğu belirlenmiştir. Bazı ülkelerde T. tabaci ile taşınamayan izolatlara sahip olan TSWV' nin in vitro' da T. tabaci ile tütünden tütüne ve tütünden domates bitkisine taşındığı ortaya konmuştur. Ayrıca, TSWV' nin kapsid protein (N) genine spesifik primerler ile enfekteli bitkilerde ve tripslerde TSWV enfeksiyonu reverse transkripsiyon-polimeraz zincir reaksiyonu (RT-PCR) yöntemi ile de belirlenmiştir.